Historia wielkiej ewakuacji, czyli recenzja książki "Dunkierka" - Joshua Levine.

Całkiem niedawno do kin trafił film w reżyserii Christophera Nolana - "Dunkierka", który wydaje się być filmem wojennym, ale w rzeczywistości wcale nim nie jest. Skąd to wiem, skoro nie widziałam jeszcze tego obrazu? Ano od samego twórcy, ponieważ rozmowa z nim znajduje się w książce, którą napisał Joshua Levine. Książka, o której mowa, to "Dunkierka", która stała się bazą dla filmu uznanego reżysera, twórcy hitów o superbohaterach ("Batman: Początek", "Mroczny rycerz powstaje") czy filmów science fiction ("Interstellar", "Incepcja"). Rozmowa reżysera i autora - brytyjskiego historyka - zapowiada przedstawienie znanej historii w nieco inny sposób, przede wszystkim jako walki o przetrwanie, kiedy w ramach akcji pod kryptonimem "Dynamo" wyrywano z morderczego potrzasku ponad trzysta tysięcy żołnierzy brytyjskich i francuskich. "Dunkierka" to książka o niezwykłym wydarzeniu z okresu II wojny światowej, a także o procesie powstawania filmu, którego głównym zadaniem było przywrócić do życia niedoceniany fragment historii.

Joshua Levine opisał, w jaki sposób ludzie próbowali unikać konfrontacji z trudną wojenną rzeczywistością, jak radzili sobie z wielkim logistycznym przedsięwzięciem ewakuacji z Dunkierki, jak popadali w obłęd, szukali schronienia na wydmach, jak popełniali samobójstwa, wchodząc do morza z zamiarem pójścia do domu. Opierając się na wielu wspomnieniach uczestników koszmaru zwanego Dunkierką, ukazał ludzkie reakcje w godzinach ciężkiej próby, młodych i wycieńczonych psychicznie chłopców, którzy w trakcie odwrotu i ewakuacji pragnęli tylko jednego - wrócić do domu.

"Dunkierka" to spojrzenie na nastroje wojenne obecne w Europie i USA w latach dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku, bo to z nich wziął się koszmar uwięzionych na plażach żołnierzy w 1940 r. To także opowieść o młodzieży i jej kulturze, która miała swój udział w nastrojach wojennych tego okresu. W Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Niemczech recesja, będąca skutkiem I wojny światowej, spowodowała wyodrębnienie się kultury młodzieżowej. Zarówno tej korzystającej z dóbr luksusowych, tańszych od dóbr podstawowych, jak i tej, która poszukiwała swojego miejsca na ziemi. Przywódcy wymienionych wyżej krajów pokładali wielkie nadzieje w młodym pokoleniu,  każdy próbował wykorzystać młodych ludzi na swój sposób. 

Jeden z rozdziałów powieści Levin'a poświęcony jest problemowi bezrobocia, o którym niezrównany George Orwell powiedział, że wywołało "przerażające uczucie niemocy i rozpaczy". Życie bezrobotnych, obawa o własne bezpieczeństwo wywołały niezwykłą potrzebę zbrojenia się, co Adolf Hitler wykorzystał w sposób bezwzględny. 

Jak więc służyło się w armiach w roku 1940, będąc młodym człowiekiem czy wcześniej bezrobotnym? Co czuło się stojąc w kilometrowej kolejce do łodzi, która mogłaby zabrać nas z koszmaru, który rozgrywał się na lądzie, wodzie i w powietrzu? Na te i inne pytania stara się odpowiedzieć Joshua Levine w książce "Dunkierka".

Dunkierka to wydarzenie historyczne, ale także niezwykły obraz utrwalony w pamięci weteranów, którzy powoli już odchodzą z tego świata. Gdy brali udział w ewakuacji nie czuli tego, że biorą udział w tworzeniu wielkiej historii, w akcji militarnej, którą Winston Churchill określił mianem "cudu". Dla tych ludzi były to kolejne dni w ich życiu, na pewno trudne i bardzo niebezpieczne, ale nadal stanowiły ich codzienność. Joshua Levin zebrał wspomnienia o ludziach, którzy uczestniczyli w czymś naprawdę ważnym, ale nie zawsze zdawali sobie z tego sprawę. Niektórzy wyzwalali w sobie to, co w nich najlepsze. Pomagali innym, wyruszali na pokładach łodzi, kutrów i kajaków po to, by w zamęcie jaki opanował uciekinierów, zadbać o ich bezpieczeństwo. Ale byli też tacy, którzy w ogólnym rozgardiaszu dbali o swoją korzyść. Na wojnie zawsze było miejsce dla obu tych ludzkich postaw. Historia ewakuacji z Dunkierki nie jest od tego wolna.

"Dunkierka" to historia militarnej akcji, którą ogłoszono zwycięstwem, choć tak naprawdę nim nie była, bo żołnierze zdawali sobie sprawę, że armia brytyjska poniosła porażkę. Wielu uczestników tego wydarzenia nie wiedziało, jak reagować na powszechny aplauz ze strony ludności cywilnej witającej powracających do domu żołnierzy. Byli zakłopotani, zawstydzeni, a może nawet czuli się zdradzeni przez polityków i oficerów. To ciekawy aspekt związany ze skutkami operacji "Dynamo". Warto zastanowić się nad nim w kontekście historycznej wiedzy o tym, że gdyby Brytyjskie Siły Ekspedycyjne zostały ujęte pod Dunkierką i zniszczone, trudno sobie wyobrazić, by II wojna światowa potoczyła się torem, który obecnie znamy. 

Dzięki ewakuacji wojsk spod Dunkierki udało się udaremnić rządy braku tolerancji i nazistowskiego przymusu, o czym w 1940 roku świat jeszcze nie w pełni zdawał sobie z tego sprawę. 

Filmowe wydanie wznowionej powieści "Dunkierka" zawiera wkładkę z kolorowymi kadrami zdjęciowymi z filmu Christophera Nolana ciekawie zestawionymi z oryginalnymi zdjęciami wykonanymi podczas ewakuacji sił brytyjskich i francuskich z plaż w pobliżu Dunkierki. 

Książka jest ciekawa, przybliża atmosferę wojennej zawieruchy, która złapała w swoje sidła tysiące ludzi, ściskając ich na morderczej plaży, wystawiając ich zdrowie i życie na wielką próbę. To obraz wojny, wyłaniający się ze wspomnień bezpośrednich uczestników wydarzeń, przede wszystkim zwykłych bohaterów: żołnierzy i cywilów, którzy brali udział w skomplikowanej akcji militarnej.

Jednocześnie jest to również opowieść o tym, jak powstawała superprodukcja filmowa (zawierająca wiele ciekawostek, na przykład dlaczego twórcy filmu postanowili przyprawić niemieckim messerschmittom żółte nosy, mimo że jest to historyczna nieścisłość) poświęcona historycznemu wydarzeniu, którą autor książki zaliczył do ostatniego ze skutków ewakuacji z Dunkierki. 

Książkę polecam wszystkim, którzy interesują się historią II wojny światowej i lubią produkcje filmowe poświęcone tej tematyce.

Autor: Joshua Levine

Tytuł: "Dunkierka"

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 368

Wydawnictwo: HarperCollins Polska