Dzieci wojny, czyli recenzja książki "Dziecięcy płacz. Holokaust dzieci żydowskich i polskich w latach 1939 - 1945" Richarda C. Lukasa.

Od zakończenia II wojny światowej minęło ponad siedemdziesiąt lat. Historycy, publicyści i filozofowie napisali już bardzo wiele na temat działań wojennych, aktów ludobójstwa, niewiarygodnych postaw ludzkich, próbując zrozumieć ten wyjątkowo okrutny i smutny etap w dziejach świata. Niezależnie od tego ile wypowiedziano już słów i wydano opinii, koszmar wojny i holokaustu wciąż budzi niepokój, przede wszystkim jednak nadal, mimo upływu czasu, nie jesteśmy w stanie pojąć powodów, dla których w historii zachodniej cywilizacji mogło dojść do tak niewyobrażalnych zdarzeń. Richard C. Lukas, amerykański historyk polskiego pochodzenia, który w swych naukowych badaniach zajmuje się głównie okupacją hitlerowską Polski, napisał książkę poświęconą wyjątkowemu aspektowi II wojny światowej, czyli aktom ludobójstwa dokonywanych na dzieciach. Przeczytałam i zbadałam wiele źródeł, opracowań i książek poświęconych tematyce okupacyjnej, dzięki temu mogę dzisiaj próbować rozmawiać z dziećmi i młodzieżą szkolną o tych wyjątkowych czasach. Książka "Dziecięcy płacz. Holokaust dzieci żydowskich i polskich w latach 1939 - 1945" Richarda C. Lukasa stała się bazą do dyskusji, którą udało mi się ostatnio wywołać na jednej z lekcji historii w szkole, w której na co dzień pracuję. 

Podzieliłam się z moimi uczniami fragmentami wspomnianej książki przy okazji omawiania tematów poświęconych sytuacji społeczeństwa polskiego pod okupacją. Cieszę się, że udało mi się wywołać ciekawą dyskusję, sprowokować młodych ludzi do wyrażania opinii i refleksji na tematy trudne, jakże oderwane od ich spokojnej i, w większości przypadków szczęśliwej, codzienności. 

"Dziecięcy płacz" to książka, w której głos oddano przede wszystkim dzieciom, żydowskim i nieżydowskim ofiarom polityki nazistowskiego terroru, zmierzającej do wykonania planu zdobycia przestrzeni życiowej dla Niemców. Polskie dzieci, niezależnie od wyznania, od początku okupacji ziem polskich odczuły na sobie siłę bezlitosnej polityki III Rzeszy wobec tzw. podludzi. 

Na kartach książki, podzielonej na osiem rozdziałów, od napaści hitlerowskiej na Polskę po epilog podsumowujący straty w populacji dzieci w czasie II wojny światowej, możemy odnaleźć wiele wspomnień naocznych świadków i zapisów z pamiętników, w których dzieci opowiadają o wojennej rzeczywistości, pozbawionej dzieciństwa, o koszmarze obozów koncentracyjnych, o urazach psychicznych i fizycznych, które na zawsze zmieniły ich pogodne i normalne życie. Pierwszego września 1939 r. jeden z bohaterów książki, ośmioletni Wacław Major, spoglądając w niebo na budzące grozę niemieckie bombowce, powiedział:

BÓG SIĘ ROZGNIEWAŁ

Wtedy nie wiedział jeszcze, że ponura rzeczywistość wojenna nie miała nic wspólnego z Bogiem, a koszmar stworzony przez Niemców miał jeden cel: nie oszczędzać nikogo, w tym także dzieci. 

Opierając się na rozległych badaniach w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Polsce, wielu wywiadach, tezach i innych dokumentach, dokumentach i oficjalnych historiach, pamiętnikach, autobiografiach i artykułach Richard C. Lukas napisał książkę, która upamiętnia miliony dzieci,  bombardowane, zranione, deportowane, gwałcone, głodzone, okaleczone i poddane nieludzkim eksperymentom medycznym. Osobiste spojrzenie na wojenny horror, który zgotowano dzieciom, przemawia do wyobraźni współczesnego czytelnika, ale nie jest to łatwe, ponieważ rzeczywistość była tak ponura i urągała ludzkim zachowaniom, że wciąż trudno jest ją ogarnąć rozumem.

"Dziecięcy płacz" to również próba pokazania, że nawet w najbardziej skrajnych warunkach, w jakich przyszło im żyć, dzieci potrafiły zapomnieć o koszmarze okupacji. Dużo czytały, ponieważ lektury pozwalały im, choć na chwilę, znaleźć się w innym świecie. Jedna z opisywanych dziewczynek, Halina Birenbaum - typowa nastolatka - pisała: "Wierzyłam, że gdy się obudzę pewnego ranka, nie zobaczę w Warszawie ani jednego Niemca". Niektóre dzieci czytały niemieckie nekrologi, aby podnieść się na duchu, ponieważ wówczas czuły, że nie są jedynymi sierotami na świecie.

Dziecięca zdolność radzenia sobie z tragedią zadziwia i wywołuje wiele wzruszeń. 

Autor poświęcił dużo uwagi ludziom, którzy pomagali innym, "Dziecięcy płacz" przedstawia różne przykłady ratowania dzieci przed germanizacją, pomocy żydowskim rodzinom, od postaw Janusza Korczaka czy Ireny Sendlerowej po opisy sytuacji stwarzanych przez mniej znane postaci. Jak pewna pielęgniarka, która straciła życie potajemnie wyprowadzając dzieci z krakowskiego getta.

Mogła iść z dzieckiem między nogami, schowanym pod zwojami jej spódnicy. Gdy już wykonała taki marsz przez getto, obok posterunku policji niemieckiej, mogła przekazać dziecko rodzinie adopcyjnej

Książka jest wolna od stereotypów i fałszywych obrazów polsko - żydowskich kontaktów, ale wskazuje je jako powód nieufności między Polakami i Żydami.  Richard C. Lukas podkreśla fakt, że większość polskich Żydów przed wybuchem II wojny światowej była niezasymilowana, co pozwala zrozumieć, dlaczego część społeczeństwa polskiego była obojętna na los Żydów w czasie okupacji. Polacy i Żydzi często mieli wobec siebie wiele uprzedzeń, co w najtrudniejszym momencie wspólnej historii, stwarzało przeszkody we wspólnym oporze przeciwko hitlerowskiej okupacji. Nie zmienia to faktu, że inaczej niż w krajach Europy Zachodniej, polscy chrześcijanie musieli przeciwstawić się najokrutniejszemu z następstw pomocy Żydom, czyli karze śmierci nawet wtedy, gdy chcieli się z nimi podzielić kawałkiem chleba. I robili to nie zważając na groźne konsekwencje.

"Dziecięcy płacz" jest wartościową książką, która uzupełnia obraz  wojennej rzeczywistości o sytuację dzieci, które musiały zmierzyć się z najgorszymi koszmarami. Niektóre z nich nie przeżyły, zginęły zmiażdżone przez nazistowską machinę śmierci. Te zaś, które zostały ocalone, przeżyły wojnę, niewolniczą pracę i obozy koncentracyjne, w powojennej rzeczywistości musiały się zmagać z kolejnymi przeszkodami. Poza problemami wynikającymi z fizycznego wyniszczenia, głodu czy niedożywienia, dzieci zmagały się z urazami psychicznymi, które wpłynęły na ich dorosłe życie. Warto przyjrzeć się temu aspektowi życia dzieci, które miały nieszczęście funkcjonować w latach II wojny światowej.

Richard C. Lukas jest autorem książki "Zapomniany Holokaust", "Dziecięcy płacz. Holokaust dzieci żydowskich i polskich w latach 1939 - 1945" stanowi uzupełnienie jego wkładu w literaturę przedmiotu. Dzieląc się fragmentami książki z moimi uczniami, sprowokowałam ich do wielu ważnych przemyśleń. Mam nadzieję, że wszyscy, którzy ją przeczytają, będą mogli uczynić to samo. 

Tytuł: "Dziecięcy płacz. Holokaust dzieci żydowskich i polskich w latach 1939 - 1945"

Autor: Richard C. Lukas

Liczba stron: 352

Rok wydania: 2018

Wydawnictwo: Replika